नागपूर : नागपुराची संस्कृती, परंपरा आणि सामाजिक भान जपणारा मारबत उत्सव शहराचा अविभाज्य भाग बनला आहे. तब्बल १४५ वर्षांपासून हा उत्सव सातत्याने साजरा होत असून, त्याला ऐतिहासिक, पौराणिक आणि धार्मिक महत्त्व लाभले आहे. विशेष म्हणजे, हा अनोखा उत्सव संपूर्ण देशभरात फक्त नागपुरातच साजरा केला जातो, म्हणूनच तो राष्ट्रीय पातळीवरही आकर्षणाचे केंद्र ठरतो.
नागपुरात उत्सवी वातावरण-
सध्या शहरातील अनेक भागांत काळी आणि पिवळी मारबत उभारण्यात आल्या आहेत. दर्शनासाठी नागपुरासह महाराष्ट्रभरातून भाविकांची गर्दी होत आहे. भक्तांच्या या लोंढ्यामुळे संपूर्ण शहरात उत्सवी वातावरण निर्माण झाले आहे. धार्मिकतेसोबतच समाजातील कुरीतींना विरोध करण्याचा सामाजिक संदेश हा या उत्सवाचा गाभा असल्याने, नागपुरकर दरवर्षी नव्या उत्साहाने याचे आयोजन करतात.
Gold Rate
18 Aug 2025
मारबत उत्सव म्हणजे काय?
हा उत्सव नेहमी पोळ्याच्या चार दिवस आधी सुरू होतो. काली आणि पिवली मारबतांचे पूजन नागपूरकर भक्तिभावाने करतात.
काळी मारबत : बुराईचे प्रतीक मानली जाते. १४५ वर्षांपासून तिची परंपरा सुरु आहे.
पिवली मारबत : देवीचे रूप मानले जाते आणि तिची १४१ वर्षांपासून परंपरा चालत आली आहे.
पोळ्याच्या दुसऱ्या दिवशी या दोन्ही मारबतांचा भव्य जुलूस काढला जातो. सोबतच बेज (पुतळे) तयार करून मिरवणुकीत नेले जातात. समाजातील अंधश्रद्धा, कुरीती व वाईट प्रथा यांचे प्रतीक असलेल्या या पुतळ्यांना शेवटी जाळून समाजात चांगल्या विचारांचे स्वागत केले जाते.
पिवळी मारबतची परंपरा-
नागपूरच्या जगन्नाथ बुधवारी परिसरातील तेली समाजाने १८८५ साली पिवली मारबत उत्सवाची सुरुवात केली. या वर्षी पिवली मारबत परंपरेला तब्बल १४१ वर्षे पूर्ण झाली आहेत. प्रजेच्या रक्षणासाठी उभारण्यात आलेल्या या मारबतची भव्य शोभायात्रा काढली जाते. त्यानंतर तिला जाळण्यात येते. विशेष म्हणजे, या शोभायात्रेत स्त्रिया व लहान मुले मोठ्या संख्येने सहभागी होतात.
काली मारबतची परंपरा-
काळी मारबतची सुरुवात १४४ वर्षांपूर्वी झाली. तेव्हा भोसले घराण्याची बकाबाई आणि इंग्रजांमधील युतीच्या निषेधार्थ हा जुलूस काढण्यात आला होता. याचा उल्लेख महाभारतातही आढळतो. तेव्हापासून आजतागायत नागपुरात ही परंपरा अखंडपणे सुरू आहे. कृष्णवधासाठी आलेल्या मौसीचे प्रतीक म्हणजे काळी मारबत असे मानले जाते.
समाजजागृतीचे माध्यम-
मारबत उत्सव हा फक्त धार्मिक परंपरेपुरता मर्यादित नाही. तो समाजातील वाईट प्रथांविरुद्धचा सामूहिक निषेध असून, लोकांमध्ये जागृती घडविण्याचे प्रभावी माध्यम आहे. म्हणूनच हा उत्सव नागपूरकरांच्या जीवनात वेगळे स्थान निर्माण करतो.
मारबत उत्सव नागपुराचे केवळ धार्मिक वैभव नाही, तर तो समाजपरिवर्तनाचा आवाज आहे.
